O pogrzebach świeckich
Czym jest świecki pogrzeb? Jak wygląda? Kim jest mistrz świeckiej ceremonii pogrzebowej i jaka jest jego rola w czasie uroczystości? Gdzie może odbyć się świecki pogrzeb i czy można rozsypać prochy zmarłego nad morzem lub w górach? Odpowiedzi na te pytania, jak również wiele innych kwestii dotykających spraw ostatecznych w kontekście świeckich ceremonii pogrzebowych, znajdziesz poniżej. Opisałam tu także czym charakteryzują się osobiste ceremonie pogrzebowe i jak postrzegam swoją rolę, jako mistrzyni świeckiej ceremonii. Mam nadzieję, że lektura poniższego kompendium pomoże Ci w zrozumieniu, jakie pożegnania prowadzę. Zapraszam.
Spis treści
- Pogrzeb świecki – na czym polega i jak wygląda?
-
Kim jest mistrz świeckiej ceremonii pogrzebowej?
- Kim jest mistrz ceremonii pogrzebowej?
- Kto może zostać mistrzem świeckiej ceremonii pogrzebowej?
- Czy mistrz świeckiej ceremonii pogrzebowej jest urzędnikiem państwowym?
- Jak ubrany jest mistrz świeckiej ceremonii pogrzebowej?
- Jakie są obowiązki mistrza świeckiej ceremonii pogrzebowej? Jaka jest jego rola?
- Jak postrzegam swoją rolę jako mistrzyni ceremonii pogrzebowej?
- Czym charakteryzują się osobiste ceremonie pogrzebowe?
-
Gdzie może odbyć się świecki pogrzeb?
- Gdzie może odbyć się ostatnie pożegnanie i pochówek?
- Czy w Polsce można rozsypać prochy zmarłego lub pochować je w wybranym przez siebie miejscu?
- Czym są lasy pamięci?
- Gdzie odbywa się świecka ceremonia pożegnania?
- Czy świecka ceremonia pogrzebowa może odbyć się na cmentarzu wyznaniowym?
- Czy w Polsce można trzymać urnę z prochami w domu?
- Polskie prawo pogrzebowe – najczęściej zadawane pytania
1. Pogrzeb świecki – na czym polega i jak wygląda?
Na czym polega pogrzeb świecki?
Pogrzeb świecki zwany także humanistyczną ceremonią pogrzebową, to uroczystość pogrzebowa pozbawiona jakichkolwiek symboli religijnych i tradycyjnych obrzędów wyznaniowych. Prowadzącym taką uroczystość nie jest osoba duchowna, a mistrz ceremonii. Choć pogrzeb świecki przeznaczony jest z założenia dla osób niewierzących, na taką formę uroczystości decydują się także osoby należące do kościoła. Bywa także, że pogrzeb świecki poprzedza możliwość modlitwy w kaplicy przy trumnie bądź urnie, a w niektórych przypadkach, na życzenie rodziny, celebrant może także zaprosić zgromadzonych do wspólnego odmówienia modlitwy. Najczęściej jednak ani w sali, w której odbywa się pożegnanie, ani w mowie pożegnalnej nie występują żadne motywy religijne.
Jak wygląda pogrzeb bez księdza?
Pogrzeb świecki może przyjmować rozmaite formy i nie ma określonego szablonu, według którego musi się odbywać. Uroczystość może odbyć się na cmentarzu bezpośrednio przed pochówkiem lub w sali pożegnań, w wybranym przez rodzinę miejscu, w domu, a także w krematorium. Przebieg uroczystości zależy od tego, w jaki sposób chce pożegnać zmarłego rodzina lub jak życzył sobie tego sam zmarły.
„Śmierć nie jest przeciwieństwem życia, a jego częścią.” – Haruki Murakami
Najczęściej świecka ceremonia pogrzebowa odbywa się z udziałem mistrza ceremonii pogrzebowej, który wita zgromadzone na uroczystości osoby, a następnie odczytuje mowę pożegnalną (laudację), w której odnosi się do biografii zmarłego, jego pasji, pracy, przyjaciół i rodziny. W czasie świeckiego pogrzebu, zarówno członkowie rodziny, jak i przyjaciele mogą pożegnać zmarłego własnymi słowami lub przeczytać wybrany wiersz. Świeckiemu pogrzebowi towarzyszą często utwory muzyczne wybrane przez zmarłego lub rodzinę (odtwarzane bądź wykonywane na żywo), a także pokaz multimedialny. Ceremonia kończy się pochówkiem i trwa zazwyczaj od 30 do 60 minut.
2. Kim jest mistrz świeckiej ceremonii pogrzebowej?
Kim jest mistrz ceremonii pogrzebowej?
Mistrz świeckiej ceremonii pogrzebowej to osoba, która prowadzi świecką ceremonię pogrzebową, czyli ceremonię pozbawioną cech ceremonii wyznaniowej (obrzędów religijnych, modlitwy, etc.). Osoba ta zwana jest także celebrantem pogrzebowym lub mistrzem ostatniej mowy lub ostatniego pożegnania.
Kto może zostać mistrzem świeckiej ceremonii pogrzebowej?
Mistrzem lub mistrzynią ceremonii pogrzebowej może zostać zarówno kobieta, jak i mężczyzna. Osoba taka jest najczęściej przygotowana do swojej roli poprzez specjalne kursy, a także posiada określone umiejętności i cechy osobowości.
Mistrz świeckiej ceremonii pogrzebowej powinien cechować się wysoką kulturą osobistą, wyczuciem taktu, doskonałą dykcją, umiejętnością formułowania myśli i napisania pięknej mowy pogrzebowej, brakiem tremy w obliczu wystąpień publicznych, opanowaniem, a także odpornością na stres.
Mistrz ceremonii pogrzebowej to osoba towarzysząca rodzinie podczas ostatniego pożegnania najbliższych im osób. Dlatego celebrant pogrzebowy powinien także być przede wszystkim osobą empatyczną, delikatną i wspierającą.
Czy mistrz świeckiej ceremonii pogrzebowej jest urzędnikiem państwowym?
Nie, mistrz świeckiej ceremonii pogrzebowej nie jest urzędnikiem państwowym i nie nadaje pogrzebowi rangi urzędowej. Jest osobą prowadzącą ceremonię i towarzyszem ostatniego pożegnania.
Jak ubrany jest mistrz świeckiej ceremonii pogrzebowej?
Mistrzowie humanistycznych ceremonii ubierają się bardzo różnie. Jest to zależne od tego, w jaki sposób postrzegają swoją rolę, a także od tego, jak chcą by postrzegali ich zgromadzeni na ceremonii goście, a także od osobistego poczucia stylu danej osoby.
W Polsce mistrzowie świeckiej ceremonii pogrzebowej najczęściej występują w stroju, który ma na celu podkreślenie ważności i powagi chwili. Stąd bardzo często noszą oni togę oraz łańcuch z dystynkcjami. Warto jednak pamiętać, że w myśl Ustawy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1509) mistrz świeckiej ceremonii nie jest podmiotem uprawnionym do używania wizerunku orła ustalonego dla godła RP.
„Ktoś tutaj był i był, a potem nagle zniknął i uporczywie go nie ma.” – Wisława Szymborska
Osobiście nie korzystam z insygniów władzy urzędowej, symboli i atrybutów władzy państwowej czy sądowniczej. Nie noszę także peleryny. Nie robię tego przede wszystkim dlatego, że moim celem nie jest nadawanie uroczystości pogrzebowej rangi sformalizowanego, oficjalnego wydarzenia. Wręcz przeciwnie. Pragnę by osobiste ceremonie pogrzebowe, które prowadzę charakteryzowały się atmosferą rodzinnej uroczystości, by były ciepłe, „ludzkie”, by były dla ich uczestników przeżyciem duchowym, a nie formalnym wydarzeniem. W tym sensie to czym się zajmuję traktuję bardziej w kategoriach „towarzyszki w żałobie” niż „mistrzyni oficjalnej ceremonii”.
Przygotowując się do ceremonii i wybierając strój, w którym wystąpię na uroczystości, stawiam na skromność, klasykę i ponadczasową elegancję, a jeśli rodzina ma specjalne życzenia dotyczące ubioru, które mogą wynikać czy to z charakteru, z pasji czy zawodu zmarłego, z przyjemnością dostosuję swój wygląd, by jeszcze mocniej podkreślić fakt, że ceremonia, którą wspólnie przygotowujemy odbywa się ku pamięci danej osoby. Mogę zatem wystąpić w stroju w ulubionym kolorze zmarłego, sukience w kwiaty – jeśli zmarła była florystką, mogę założyć naszyjnik, który przekaże mi na czas uroczystości rodzina lub bluzkę z cekinami, jeśli bliscy postanowią, że właśnie tak przyjdą ubrani na pogrzeb zmarłej, która zawsze błyszczała w towarzystwie…
Jakie są obowiązki mistrza świeckiej ceremonii pogrzebowej? Jaka jest jego rola?
Rola i obowiązki mistrza ceremonii pogrzebowej, a także usługi jakie oferuje, są różne i zależą od sposobu wykonywania zawodu oraz specyfiki danego pożegnania.
Rola mistrza świeckiej ceremonii pogrzebowej polega zazwyczaj na:
- zebraniu informacji na temat zmarłej osoby. Standardowo odbywa się to poprzez wypełnienie kwestionariusza i odesłanie go mailem lub rozmowę telefoniczną (dla mnie jednak nie jest to forma wystarczająca – przeczytaj więcej o tym, jak pracuję tutaj»),
- przygotowaniu mowy pogrzebowej (laudacji) oraz skonsultowaniu jej z rodziną (nie zawsze),
- przeprowadzeniu ceremonii pogrzebowej, uwzględniającej muzykę, pokaz slajdów, przemowy członków rodziny i przyjaciół,
- asystowaniu w pochówku we współpracy z pracownikami zakładu pogrzebowego.
3. Jak postrzegam swoją rolę jako mistrzyni ceremonii pogrzebowej?
Swojej roli mistrzyni świeckiej ceremonii pogrzebowej nie postrzegam w kategoriach zawodu, a raczej powołania. Podejmując się tego zadania, chcę przede wszystkim pomóc rodzinie w organizacji ceremonii i zapewnić pożegnanie, które złagodzi szok i ból związany ze stratą. Moje pożegnania pozwalają przeżyć ceremonię pogrzebową w sposób głęboki, prawdziwy i czuły.
„Swojej roli mistrzyni świeckiej ceremonii pogrzebowej nie postrzegam w kategoriach zawodu, a raczej powołania. Moje pożegnania pozwalają przeżyć uroczystość w sposób głęboki, prawdziwy i czuły.”
Wybierając mnie jako towarzyszkę ostatniego pożegnania i osobę prowadzącą ceremonię pogrzebową bliskiej Ci osoby, możesz spodziewać się:
- szczerej rozmowy o Twoim bliskim, przeprowadzonej w ciepłej, bezpiecznej atmosferze. Rozmowy bez pośpiechu, przy filiżance gorącej herbaty, u Ciebie w domu lub w kawiarni. Aby jak najlepiej poznać zmarłego, porozmawiam także z przyjaciółmi, rodzeństwem, współpracownikami (z osobami, które wskażesz, które były blisko ze zmarłym, które znały go najlepiej),
- mowy pogrzebowej, która będzie skoncentrowana na zmarłej osobie, na tym, jak wspomina ją rodzina i najbliżsi, jakie miała pasje, jakimi wartościami się kierowała, jak celebrowała życie. W swojej pracy nie korzystam z gotowych szablonów i każdą mowę piszę od początku, z myślą o danej osobie,
- dodatkowych, osobistych elementów, które wzbogacą ceremonię, podkreślą jej ciepły charakter, zbudują poczucie wspólnoty i nadadzą pogrzebowi cech „rytuału przejścia”, które są niezbędne do głębokiego przeżycia tego wydarzenia, do przeżycia go w sposób, który pozwoli Ci na prawdziwe pożegnanie. Pomysły na te elementy często rodzą się już podczas pierwszej rozmowy, a rodzina nierzadko aktywnie uczestniczy w przygotowaniach,
- wzajemnego zrozumienia i częstej komunikacji. Zarówno treść mowy jak i scenariusz uroczystości, dekoracje i inne elementy ceremonii konsultuję z rodziną, a w czasie przygotowań do pogrzebu jesteśmy w stałym kontakcie,
- jeśli tego potrzebujecie, pomagam wam w przygotowaniu się do wygłoszenia mowy pożegnalnej oraz wspieram was podczas wystąpienia,
- pomocy w zakresie przygotowania sali i dekoracji, pośredniczę w kontakcie z pracownikami domu pogrzebowego, dbam o to, by cała uroczystość i wszystkie jej elementy odpowiadały Twoim oczekiwaniom bez konieczności zbytniego angażowania Cię w tym trudnym czasie,
- bezpiecznej przestrzeni do pożegnania i mojej wspierającej obecności oraz poprowadzenia uroczystości zgodnie ze wspólnie opracowanym planem.
4. Czym charakteryzują się osobiste ceremonie pogrzebowe?
W jaki sposób możesz sprawić, by ceremonia pogrzebowa bliskiej Ci osoby była bardziej osobista?
Pogrzeb świecki nie musi i nie powinien być ceremonią pozbawioną elementów bezpośrednio odwołujących się do osoby zmarłego. Jest to wszak ceremonia humanistyczna i z założenia powinna skupiać się na tym co ludzkie, co bliskie człowiekowi. Brak wyznaniowego charakteru uroczystości również nie oznacza, że w czasie ceremonii nie ma miejsca na drobne rytuały – takie jak wspólne zapalenie świec, zaśpiewanie ulubionej melodii zmarłego, wyrecytowanie wiersza ulubionego poety czy wręczenie zgromadzonym drobnej pamiątki po zmarłym.
„Pogrzeb świecki nie musi i nie powinien być ceremonią pozbawioną elementów bezpośrednio odwołujących się do osoby zmarłego. Ceremonia humanistyczna z założenia powinna skupiać się na tym co ludzkie, co bliskie człowiekowi.”
Istnieje wiele sposobów na to, by nadać uroczystości pogrzebowej spersonalizowanego charakteru, by sprawić, by stała się rzeczywistym pożegnaniem danej osoby, pożegnaniem poprowadzonym w zgodzie z jej pasjami, wartościami, cechami. Dobór osobistych elementów zależy zarówno od tego kim był zmarły, jak i od jego cech charakteru i pasji, jak również od tego, jakiego pogrzebu sobie życzył bądź od tego na jakiej uroczystości zależy rodzinie.
Elementy, które nadadzą pogrzebowi osobistego charakteru zawsze wybieram wspólnie z rodziną, a pomysły na to, co moglibyśmy zrobić, pojawiają się najczęściej już w czasie pierwszej rozmowy.
Przykładami symbolicznych elementów, które można wykorzystać podczas uroczystości są:
- muzyka – ulubione utwory zmarłego odtwarzane z odtwarzacza bądź muzyka na żywo, piosenka lub melodia wykonywane przez przyjaciół lub członka rodziny zmarłego, wprowadzają niepowtarzalną atmosferę i są doskonałym otwarciem lub zamknięciem uroczystości (np. jeśli zmarły był związany z tańcem, podczas uroczystości jego przyjaciele mogą także wykonać wybrany taniec),
- osobiste dekoracje – koszulka ulubionego zespołu, kask motorowy, buty do tańca, ręcznie utkany obrus, książki… przedmioty które nawiązują do pasji i życia zmarłego zgromadzone wokół urny lub trumny przypomną wszystkim, pasje zmarłego i to, jaką osobą był/-ła,
- pamiątki z pogrzebu – drobne pamiątki, których charakter nawiązuje do pasji lub osobowości zmarłego, rozdane wśród zgromadzonych na uroczystości osób, stworzą i umocnią więzi, które czujemy ze zmarłym po jego śmierci i które pozwalają nam wracać myślami do jego osoby,
- strój – nawiązanie do osobowości lub profesji zmarłego poprzez poproszenie gości o założenie ubrań w danym kolorze lub stylu, może całkowicie odmienić charakter uroczystości. Biel lub zieleń, cekiny, kwiaty – wybrany strój może także mieć na sobie mistrz ceremonii pogrzebowej,
- pokaz zdjęć – prezentacja zdjęć lub urywków nagrań, pozwoli przywołać najpiękniejsze wspomnienia o zmarłym,
- świece – wspólne zapalenie świec stworzy poczucie wspólnoty i pomoże w zbudowaniu ciepłej, kameralnej atmosfery, a także stworzeniu bezpiecznej przestrzeni, w której jest miejsce na wszystkie emocje,
Sposobów na spersonalizowanie uroczystości pogrzebowej jest naturalnie o wiele więcej, ale trudno przywołać je wszystkie bez odniesienia do konkretnej osoby. Każdy z nas jest inny, każdy z nas ma swoje symbole i każdy z nas zasługuje na osobiste pożegnanie.
Jakie emocje towarzyszą osobistej ceremonii pogrzebowej?
W czasie osobistej ceremonii pogrzebowej otwieramy się na wszystkie uczucia, jakie towarzyszą nam nie tylko w związku ze śmiercią danej osoby, ale także na te, które przychodzą do nas kiedy wspominamy jej życie i to, jakim była człowiekiem. I choć pożegnania zawsze są smutne, a rozpacz, smutek, żal i niedowierzanie to naturalni towarzysze żałoby i śmierci, to osobiste elementy ceremonii, która staje się celebracją życia zmarłego, przywołują w nas także takie uczucia jak wdzięczność i miłość, nierzadko wywołują ciepły, refleksyjny uśmiech na twarzach osób, które je dzielą i którym dane było towarzyszyć zmarłemu w podróży przez życie.
„W czasie osobistej ceremonii pogrzebowej patrzymy na zmarłego nie tylko przez pryzmat śmierci, ale przede wszystkim przez pryzmat jego życia.”
Bardzo często osoby pytane o to jak wyobrażają sobie swój pogrzeb, wspominają o odtwarzaniu ich ulubionej muzyki, pięknym miejscu pożegnania, czy „domówce” urządzonej po pogrzebie przez dobrych znajomych, którzy przy kieliszku wina mogliby wspólnie powspominać radosne chwile i wspólne przygody. Także osoby śmiertelnie chore proszą często swoich bliskich, by ci nie smucili się, kiedy ich już nie będzie i choć smutek i tęsknota za zmarłym są naturalne, to wspominanie go z uśmiechem na twarzy, jest czymś, czego niejedno z nas życzyłoby sobie dla swoich najbliższych po naszej śmierci.
W czasie osobistej ceremonii pogrzebowej patrzymy na zmarłego nie tylko przez pryzmat śmierci, ale przede wszystkim przez pryzmat jego życia. Pamiątki po zmarłym, zdjęcia, ulubiony dowcip, powiedzonko czy wspomnienie uszczypliwości, które wymieniał z najbliższymi, często wywołują uśmiech na twarzach osób zgromadzonych na uroczystości pogrzebowej i nie ma w tym nic złego.
5. Gdzie może odbyć się świecki pogrzeb?
Gdzie może odbyć się ostatnie pożegnanie i pochówek?
Zanim przejdziemy do tego, gdzie może odbyć się świecki pogrzeb, warto podkreślić, że ceremonia pogrzebowa składa się zazwyczaj z kilku części. Pierwszą z nich może być na przykład krótka uroczystość rodzinna w krematorium. Kolejną, ceremonia pożegnania z trumną bądź urną, w której udział bierze zazwyczaj najwięcej osób. Ostatnią częścią jest natomiast pochówek, czyli złożenie urny z prochami lub trumny do grobu. W zależności od miejsca i organizacji, w tej części ceremonii bierze udział bądź jedynie rodzina i najbliżsi bądź wszyscy uczestnicy ostatniego pożegnania.
„Najlepiej jest pójść tam, gdzie ten zmarły najlepiej się czuł. Do gospody, do ogrodu, do jego pokoju i tam go powspominać w gronie najbliższych, którzy naprawdę go lubili. Wypić za niego kieliszek wina, pośpiewać.” – Mariusz Szczygieł
Gdzie zatem może odbyć się ostatnie pożegnanie i pochówek? Niestety obowiązujące w Polsce prawo funeralne, ustanowione ponad 60 lat temu, nie przystaje do obecnych czasów i zmian obyczajowych i jest dużo bardziej restrykcyjne niż prawo obowiązujące w innych państwach Europy, w USA, Anglii czy Australii i znacznie ogranicza możliwości związane z pochówkiem. Niestety treść planowanej nowelizacji także nie wskazuje na to, byśmy w najbliższej przyszłości mogli korzystać z takich rozwiązań jak ogrody pamięci czy możliwość rozsypania prochów nad morzem czy w górach. Taka forma pochówku uznana została na ten moment jako „niezgodna z tradycją”, w związku z czym wola zmarłego czy rodziny nadal nie będzie w tej kwestii brana pod uwagę.
Czy w Polsce można rozsypać prochy zmarłego lub pochować je w wybranym przez siebie miejscu?
Niestety nie. Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych z dnia 31 stycznia 1959 roku (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1473) „Zwłoki mogą być pochowane przez złożenie w grobach ziemnych, w grobach murowanych lub katakumbach i zatopienie w morzu (ta ostatnia możliwość dotyczy tylko osób zmarłych na otwartym morzu – przyp. mój DG). Szczątki pochodzące ze spopielenia zwłok mogą być przechowywane także w kolumbariach". Zgodnie z prawem nie można zatem rozsypywać prochów w wybranym miejscu czy nawet w specjalnie do tego przeznaczonych ogrodach pamięci (zwanych też łąkami pamięci), mimo iż z sanitarnego punktu widzenia, prochy ludzkie są biologicznie czyste i nie stanowią zagrożenia epidemiologicznego. Art. 12 ust. 3 ww. ustawy stanowi także o tym, że „Groby ziemne, groby murowane i kolumbaria przeznaczone na składanie zwłok i szczątków ludzkich mogą znajdować się tylko na cmentarzach.” Nie ma zatem możliwości pochowania zwłok czy prochów naszych bliskich w przydomowym ogrodzie czy na prywatnej wyspie (jak stało się to w przypadku głośnego pochówku Piotra Woźniaka-Staraka, którego rodzina została zmuszona do przeniesienia szczątków z grobu utworzonego w Fuledzie, na Cmentarz Powązkowski w Warszawie.)
Możliwość rozsypywania prochów po kremacji mogłaby niewątpliwie pomóc w rozwiązaniu problemu braku miejsc na cmentarzach, z którymi boryka się wiele miast, jak również umożliwić urządzanie ostatnich pożegnań w miejscach bliskich zmarłemu.
Czym są lasy pamięci?
Opcją mniej sformalizowaną jest natomiast pochówek na terenie tak zwanych „lasów pamięci” czyli specjalnych częściach nekropolii przeznaczonych do pochówku w biodegradowalnych urnach, co wiąże się z brakiem możliwości oznaczenia miejsca nagrobkiem czy płytą. Takich nagrobków nie trzeba i nie należy w żaden sposób dekorować ani oznaczać, nie ma zatem konieczności ich sprzątania. Specjalne ławki ustawione wśród drzew, służą kontemplacji i wspominaniu pochowanych w lesie pamięci zmarłych. Miejsc tego typu jest jednak na ten moment w Polsce niewiele.
Gdzie odbywa się świecka ceremonia pożegnania?
O ile pochówek czyli złożenie prochów lub ciała do grobu musi odbyć się w obrębie nekropolii, o tyle świecka ceremonia pożegnania może odbyć się w różnych miejscach. Najczęściej jest to sala pożegnań domu pogrzebowego lub specjalna sala dedykowana pogrzebom świeckim usytuowana w obrębie cmentarza.
Nie ma przepisów, które zabraniałyby natomiast urządzenia ceremonia pożegnania z urną ze spopielonymi szczątkami w innymi miejscu wybranym przez rodzinę – prywatnym ogrodzie, w galerii sztuki, na stadionie, itp.
Warto także pamiętać, że zgodnie z § 6 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. (Dz. U. 2007 Nr 249, poz. 1866) w sprawie wydawania pozwoleń i zaświadczeń na przewóz zwłok i szczątków ludzkich „Przewóz szczątków powstałych ze spopielenia zwłok, umieszczonych w szczelnym, odpornym na uszkodzenia pojemniku może odbywać się dowolnym środkiem transportu, w sposób zapewniający ich poszanowanie.”
Czy świecka ceremonia pogrzebowa może odbyć się na cmentarzu wyznaniowym?
Tak, zgodnie z art. 8 ust. 2 i n. ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych z dnia 31 stycznia 1959 roku (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1473) w miejscowościach, w których nie ma cmentarzy komunalnych, zarząd cmentarza wyznaniowego jest obowiązany umożliwić pochowanie na tym cmentarzu, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, osób zmarłych innego wyznania lub niewierzących. Ponadto zarząd cmentarza wyznaniowego nie może też odmówić pochowania na tym cmentarzu zwłok osób, które posiadają nabyte prawo do pochówku w określonym miejscu. Dotyczy to także bliskich zmarłej osoby: małżonków, rodziców, dziadków, dzieci (w tym adoptowanych), wnuków, prawnuków i rodzeństwa (także przyrodniego).
Jeśli zatem w danej miejscowości nie ma cmentarza komunalnego, świecki pogrzeb może odbyć się na cmentarzu wyznaniowym, a zarząd cmentarza ma obowiązek traktować zwłoki osób nie należących do danego wyznania na równi ze zwłokami osób należących do wyznania, do którego należy cmentarz, „w szczególności pod względem wyznaczenia miejsca pochowania, właściwego ceremoniału pogrzebowego i wznoszenia stosownych nagrobków.” Zapis ten gwarantuje więc swobodę wyboru formy nagrobka przy czym forma nagrobka nie może naruszać podstawowych kanonów wyznania, do którego należy cmentarz.
Czy w Polsce można trzymać urnę z prochami w domu?
W Polsce (podobnie jak we Francji czy w Niemczech) nie wolno przechowywać urny z prochami w domu. Prochy są w tym względzie traktowane na równi z ciałem zmarłego i muszą zostać pochowane w grobie (ziemnym czy murowanym) lub w kolumbarium.
6. Polskie prawo pogrzebowe – najczęściej zadawane pytania
Kto decyduje o pogrzebie?
Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych z dnia 31 stycznia 1959 roku (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1473), prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina, czyli w kolejności: pozostały małżonek(ka), dzieci, wnuki, prawnuki, rodzice, dziadkowie, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, powinowaci w linii prostej do 1 stopnia. Warto pamiętać także o tym, że zgodnie z tym samym przepisem „Prawo pochowania zwłok przysługuje również osobom, które do tego dobrowolnie się zobowiążą”.
„Nie chcę kwiatów na moim pogrzebie. – powiedział, nie wyobrażając sobie, że następnego dnia właśnie ja będę musiał zatroszczyć się o to, by ich nie było.” – Gabriel García Márquez
Z powyższego przepisu wynika swoiste prawo pierwszeństwa pochówku, oznaczające, iż o pochówku decydują kolejno wskazane w przepisie osoby. Jednakże chodzi o typowe sytuacje, w których oczywistym jest, że w dobrze funkcjonującym małżeństwie, małżonkowi będzie przysługiwało pierwszeństwo pochówku żony, a w następnej kolejności dzieciom zmarłego, itd. Może się jednak zdarzyć tak, że osoba, której przysługuje formalne pierwszeństwo wynikające z tego przepisu faktycznie nie miała jakichkolwiek więzi ze zmarłą osobą, z tego względu, że więzi te zostały całkowicie zerwane, względnie w sposób istotny naruszone, zaś osoba z dalszej pozycji według tego przepisu miała intensywną więź z osobą zmarłą. Poza tym, przepis ten nie wymienia osób, które pozostają w faktycznym związku z osobą zmarłą np. parterów.
W praktyce wygląda to tak, że o pogrzebie decyduje wymieniona w art. 10 ust. 1 ww. ustawy, zaś w przypadku braku małżonka to z dzieci, które odebrało kartę zgonu – dokument niezbędny do zarejestrowania zgonu w urzędzie stanu cywilnego oraz konieczny do przedłożenia w administracji cmentarza. Karta zgonu wydawana jest przez lekarza, który stwierdza zgon i określa jego przyczynę w drodze oględzin.
Warto przy tym wskazać, że problemy związane z prawem do pochówku coraz częściej rozstrzygane są przez polskie sądy. Orzecznictwo, w szczególności sądów wyższych instancji, w tym Sądu Najwyższego, wskazuje na zmiany, które dokonują się nie tylko w podejściu do samego charakteru pogrzebu ale także w świadomości co do możliwości wyegzekwowania poszanowania woli zmarłego. Zgodnie z nie tak dawno wydanym postanowieniem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 czerwca 2019 r. sygn. akt I CSK 779/18 Kolizja uprawnień do pochówku osób wymienionych w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 912 ze zm.) i osób pozostających w faktycznej więzi z osobą zmarłą musi być rozstrzygnięta przez odwołanie się do przepisów regulujących ochronę dóbr osobistych; takim dobrem jest uprawnienie do pochówku. Natomiast rozstrzygnięcie tej kolizji jest zależne od okoliczności konkretnej sprawy, a przede wszystkim od charakteru rodzaju i stopnia intensywności więzi osób konkurujących z osobą zmarłą. Nie można również pomijać woli osoby zmarłej co do miejsca pochówku oraz osoby, która zgodnie z tą wolą ma to uczynić. Powyższe pokazuje, że nie jest możliwe abstrakcyjne przesądzenie, bez uwzględnienia okoliczności danej sprawy, pierwszeństwa w pochówku określonego w art. 10 tej ustawy.
Niestety obecnie obowiązujące przepisy dowodzą niedostosowania nie tylko do zmieniającej się rzeczywistości społecznej, ale przede wszystkim do systemu prawnego, w tym sensie, że na gruncie spraw o charakterze niemajątkowym (jaką jest np. prawo do pochówku) osoby najbliższe zmarłemu, mimo, iż nie są wymienione przez art. 10 w pierwszej kolejności ale np. zostały powołane do spadku w testamencie, nie powinny być gorzej traktowane, niż na gruncie spraw o charakterze majątkowym. Istotna jest więc nie tylko bliskość formalna wynikająca z więzów prawno-rodzinnych, ale i także bliskość faktyczna, co powinno mieć szczególne znaczenie w relacjach o charakterze niemajątkowym. Nie powinno by tak, że mimo, iż zmarła powołała do całości spadku swoją ukochaną wnuczkę, o jej pogrzebie decydować będzie mąż, z którym mimo, iż formalnie nie wzięła rozwodu, to nie utrzymywała kontaktów przed śmiercią przez wiele lat, podobnie jak np. z dziećmi, zaś wnuczka pozbawiona będzie jakiegokolwiek wpływu na wolę babci.
Kwestia pogrzebu jest jednak zawsze sprawą delikatną i wywołującą emocje a w obliczu śmierci i tradycji wymagającej szybkiego pogrzebu, osoby najbliższe zmarłemu rzadko kiedy decydują się na konflikt, zaś zwrócenie się do sądu może co najwyżej dorowadzić do ekshumacji i przeniesienia zwłok/prochów zgodnie z wolą zmarłego, gdyż powtórzenie ceremonii pogrzebowej w takiej sytuacji jest w zasadzie niepraktykowane.
Ile czasu mija od śmierci do pogrzebu?
Wiele osób stawia sobie pytanie ile czasu mija od śmierci do pogrzebu. Zgodnie z prawem, zwłoki nie mogą być chowane przed upływem 24 godzin od śmierci. Nie ma natomiast określonego czasu, w którym musi odbyć się pogrzeb. Przez lata na wsiach dbano o to, by zwłoki „nie przeleżały przez niedzielę” w obawie o to, że zmarły mógłby „pociągnąć za sobą kolejną osobę”. W tradycji chrześcijańskiej pogrzeb odbywał się zazwyczaj trzeciego dnia po śmierci. Obecnie zależy to w dużej mierze od rodziny, tego gdzie mieszkają najbliżsi i ile czasu zajmie im dotarcie do miejsca, w którym odbywa się pogrzeb, a także wielkości miasta (w dużych miastach załatwienie formalności i zorganizowanie pogrzebu może zająć nawet do 10 dni).
Co się dzieje gdy ktoś umrze w domu?
Śmierć w domu jeszcze do niedawna nie była niczym szczególnym, a na wsiach nadal jest czymś zupełnie naturalnym. Dopiero od kilku dekad, szczególnie w miastach, osoby umierające czy obłożnie chore umieszczane są przez rodziny w szpitalach, hospicjach czy domach opieki.
Zgodnie z prawem, w przypadku śmierci w domu, zwłoki mogą pozostać w mieszkaniu do 72 godzin od momentu śmierci. Rodzina może wykorzystać ten czas, by pożegnać się ze zmarłym, umyć go czy ubrać. Po stwierdzeniu zgonu przez lekarza, należy zadzwonić do wybranego zakładu pogrzebowego, który odbiera zwłoki celem pochowania lub złożenia ich w domu przedpogrzebowym (w chłodni).
Możliwość pozostawienia ciała zmarłego w domu do 72 godzin od momentu śmierci, nie dotyczy ciał osób, których śmierć została spowodowana przez chorobę zakaźną. W tym przypadku zwłoki powinny być natychmiast wywiezione z mieszkania, przy spełnieniu szczegółowych warunków.